7.10.2014
Þorsteinn Helgason
Verkfæri þjóðminninga: Tyrkjaránið í skólabókunum – Fyrri hluti

Kennslubækur í skólum og önnur námsgögn eru hagnýtt tæki í höndum kennara og nemenda en þær, ekki síst sögukennslubækur, eru einnig vitnisburður um viðhorf í samfélagi hvers tíma. Í þessari rannsókn er könnuð umfjöllun um Tyrkjaránið árið 1627 í kennslubókum á árabilinu frá 1880 til 2010. Í fyrri grein eða hluta, sem hér liggur fyrir, er numið staðar um 1970. Í fyrstu kennslubókum fram yfir aldamótin 1900 var frásögnin í mótun og hafði ekki tekið á sig mót þjóðernisviðhorfa af fullum þunga. Það beið einkum lífseigrar Íslandssögu Jónasar Jónssonar frá Hriflu en hún kom fyrst út 1916–1918. Þar er dregin upp mynd af grimmlyndum ræningjum, kúguðum Íslendingum með vissa sjálfsbjargarviðleitni og dáðlausum Dönum. Þeim sem næst fjölluðu um Tyrkjaránið tókst ekki að heilla lesendur að sama skapi og Jónas enda var þjóðernismóðurinn runninn af þeim. Nánast alltaf var þessi atburður þó ómissandi í sögukennslubókunum og kallaði á myndræna framsetningu í Sögunni okkar árið 1960. Hún bendir fram til fjölbreyttara úrvals kennslubóka eftir 1960 og um þær verður fjallað í síðari hluta.